آناتومی دندان از تاج تا ریشه

آناتومی دندان، زمینه‌ای از آناتومی است که به مطالعه‌ی ساختار دندان می‌پردازد. آناتومی دندان علم طبقه‌بندی نیز هست. این اطلاعات دندان‌پزشکان را قادر می‌سازد تا به راحتی دندان و ساختار آن را برای اهداف درمانی شناسایی کنند.

در این مقاله همه چیز درباره آناتومی دندان از تاج تا ریشه بررسی شده است.

آناتومی دندان : انواع دندان

دندان، سخت‌‌ترین ساختار را در فک انسان و بسیاری از جانوران مهره‌دار دارد. در واقع تنها چیزی که از بدن انسان پس از سال‌ها باقی می‌ماند، استخوان و دندان است.

عمده‌ترین کاربرد دندان، تکه‌تکه و آسیاب کردن غذا‌ها است. علاوه بر این، در انسان‌ به عنوان موجودی که صحبت می‌کند، دندان‌ها نقش بسیار مهمی در تکلّم و ادای صحیح کلمات ایفا می‌کنند.

هر فرد در دوره زندگی‌اش دارای دو سری دندان می‌شود:

دندان‌های شیری 

تعداد دندان‌های شیری بیست عدد بوده که به طور مساوی در هر فک جای می‌گیرد. پس از مدتی سی و دو دندان اصلی به مرور جایگزین دندان‌های شیری می‌گردند. دندان‌های شیر، پایه و اساس دندان‌های اصلی و دائمی هستند. این دندان‌ها ۲۰ عدد (۱۰ عدد در هر آرواره) هستند که در نیمه هر آرواره دو دندان پیشین، یک دندان نیش و دو دندان آسیاب کوچک قرار گرفته است.

تکامل دندان‌های شیری از دوره جنین شروع می‌شود و در آمدن آن‌ها پس از تولد و از شش ماهگی شروع می‌شود.

دندان‌های دائمی 

تعداد این دندان‌ها 32 عدد (۱۶ عدد در هر آرواره) است که در نیمه هر آرواره دو دندان پیشین، یک عدد دندان نیش، دو دندان آسیاب کوچک و سه دندان آسیاب بزرگ قرار دارد. رویش دندان‌های دائمی از شش ماهگی شروع و آخرین دندان‌های آسیاب بزرگ به نام دندان‌های عقل در سنین بیست سالگی در می‌آیند. همچنین دندان‌های آسیای بزرگ، فاقد دندان‌های شیری هستند.

سی و دو دندان دائمی، به صورت زیر تقسیم‌بندی و نام‌گذاری شده‌اند:

دندان‌های پیش:

به چهار دندان جلویی در فک بالا و پایین (جمعاً هشت دندان)، دندان‌های پیش گفته می‌شود. دندان‌های پیش بزرگ، تخت و دارای لبه تیز و باریک هستند که برای بریدن لقمه کاربرد دارند. همچنین این دندان‌ها تک‌ریشه‌ای هستند.

دندان‌های نیش:

در طرفین دندان‌های پیش، دندان‌های نیش قرار دارند. شکل و ساختار آن‌ها ضخیم و برجسته است که منتهی به یک سر تیز و برنده می‌شود. این دندان‌ها برای بریدن قطعات گوشت بسیار مناسب‌اند.

دندان‌های آسیای کوچک:

کنار هر دندان نیش، دو دندان آسیای کوچک (جمعاً هشت عدد) قرار دارند که فاصله بین دندان‌های نیش تا آسیای بزرگ را پر می‌کنند. سطح روی آن‌ها پهن و تخت و لبه‌های آن‌ها تیز و عاج‌دار است. دندان‌های آسیای کوچک کنار نیش‌ها، دو ریشه‌ای و دندان‌های آسیای کوچک کنار آسیاهای بزرگ، تک‌ریشه‌ای هستند. در فک پایینی، تمامی دندان‌های آسیای کوچک، تک‌ریشه‌ای هستند.

دندان‌های آسیای بزرگ:

سه دندان آخر در طرفین فک‌های بالا و پایین، دندان‌های آسیای بزرگ هستند که شمار آن‌ها جمعاً ‌به دوازده عدد می‌رسد که به ترتیب آسیای اوّل، دوّم و سوّم نامیده می‌شوند. دندان‌های آسیای اول، دقیقاً کنار دوّمین دندان آسیای کوچک قرار داشته و به دندان‌های آسیای شش سالگی هم معروف هستند.

دندان عقل:

دندان‌های آسیای بزرگ سوّم که به دندان عقل نیز معروف هستند، در انتهای فک‌ها واقع شده و معمولاً بین ۱۶ تا ۲۰ سالگی شروع به در آمدن می‌کنند. از آنجایی که دندان‌های عقل، آخرین دندان‌هایی هستند که در می‌آیند، عمدتاً ‌روی فک جای کافی برای رشد آن‌ها باقی نمی‌ماند. بین دندان‌های عقل و آسیای بزرگ اول، دندان‌های آسیای بزرگ دوم یا دندان‌های آسیای دوازده‌ سالگی وجود دارد.

دندان‌های آسیای بزرگ، دندان‌های درشتی هستند که سطح آن‌ها پهن بوده و برای آسیاب کردن و جویدن غذا کاربرد دارند. آسیاهای بزرگ واقع بر روی فک بالایی، ریشه‌های مجزا دارند؛ ولی دندان‌های آسیای بزرگ فک پایینی، دو ریشه‌ای هستند.

 

آناتومی دندان : ساختار دندان

مینا:

بخش مینا، سخت‌ترین بافت بدن به شمار می‌رود؛ حدود 97 درصد آن را مواد معدنی تشکیل می‌دهد که به طور عمده به صورت بلورهای هیدروکسی آپاتیت می‌باشند. مینا یکی از چهار بافت اصلی است که به همراه عاج، سمنتوم و پالپ ساختار دندان را تشکیل می‌دهد.

رنگ معمولی مینا از زرد روشن تا خاکستری روشن متغیر است. در لبه‌های دندان جایی که مینا هیچ تکیه‌گاهی ندارد، رنگ معمولاً اندکی آبی است. از آنجایی که مینا نیمه شفاف است، رنگ دندان و هر ماده‌ی ترمیمی در زیر مینا به شدت روی خواص ظاهری دندان اثر می‌گذارد. ضخامت مینا در سطح دندان متفاوت است و اغلب تا 5/2 میلی‌متر ضخامت دارد. لبه‌ها نازک‌ترین قسمت مینا هستند.

در شکل زیر اجزا دندان نشان داده شده‌اند:

عاج دندان:

عاج، ماده‌ای بین سمنتوم و حفره‌ پالپ است که توسط آدونتوبلاست (سلول‌های دندان‌ساز که پالپ را تشکیل می‌دهند) پوشانده شده است. این بخش از دندان، متشکل از ماده‌ زرد رنگ متخلخل شامل 70 درصد مواد غیر آلی و 20درصد مواد آلی و 10 درصد وزنی آب است. به این دلیل که نسبت به مینا نرم‌تر است، سریع‌تر دچار پوسیدگی می‌شود و تحت تأثیر عملکرد حفرات است.

عاج یک عضو اتصالی معدنی با زمینة آلی پروتئین کلاژن است که کانال‌های میکروسکوپی رو به بیرون که تیوپ دندانی نامیده می‌شوند دارد؛ از درون، عاج از طریق حفره پالپ به سمنتوم بیرونی یا مرز مینا منشعب می‌شود. قطر این تیوب‌ها از 5/2 میکرون نزدیک پالپ تا 2/1 میکرون در ناحیه میانی و 900 نانومتر در نزدیکی پیوند مینا و عاج متغیر است.

سمنتوم:

این بخش، یک ماده استخوانی خاص است که ریشه دندان را می‌پوشاند؛ این بخش به طور تقریبی شامل 45 درصد ماده غیر آلی (به خصوص هیدروکسی آپاتیت)، 33درصد ماده آلی (کلاژن) و 22 درصد آب است. سمنتوم توسط سمنتوبلاست ریشه دندان ترشح می‌شود و در نوک ریشه ضخامت بیشتری دارد. رنگ آن به زرد متمایل است و نسبت به مینا و حتی عاج دندان نرم‌تر است. سمنتوم به عنوان واسطه‌ای است تا رباط‌های اطراف دندان به منظور پایداری بتوانند به دندان متصل شوند.

پالپ (خمیر):

پالپ دندان قسمت مرکزی زمینه دندان با بافت نرم است. این بافت شامل رگ‌های خونی و عصب‌ها می‌شود که از طریق یک سوراخ در نوک ریشه وارد دندان می‌شود. در امتداد مرز بین عاج و پالپ ادنتوبلاست است که تشکیل عاج را آغاز می‌کند. سلول‌های دیگر در پالپ شامل فیبروبلاست‌ها، پریدونتوبلاست‌ها، ماکروفاژها و تیلنفوسیت‌ها است. پالپ به طور عمومی عصب دندان نامیده می‌شود.

پوسیدگی دندان

پلاک:

پلاک یک بایو فیلم شامل مقادیر زیادی باکتری‌های مختلف است که روی دندان ایجاد شده است. اگر به طور منظم حذف نشود می‌تواند منجر به ایجاد حفره دندان (پوسیدگی) یا مشکلاتی از قبیل التهاب لثه بشود. با گذر زمان پلاک در امتداد لثه به شکل مواد معدنی ته‌نشینن می‌شود.

برخی باکتری‌ها توسط باقی‌مانده‌ی غذاها در دهان به خصوص قند و نشاسته زندگی می‌کنند. این باکتری‌ها در غیاب اکسیژن تولید اسیدلاکتیک می‌کنند؛ اسید لاکتیک، کلسیم و فسفر مینای دندان را حل می‌کند. این روند تحت عنوان دمینرالیزاسیون شناخته شده است که منجر به تخریب دندان می‌شود. بزاق دهان به تدریج باعث خنثی شدن اسیدی می‌شود که سبب افزایش pH سطح دندان بالای میزان بحرانی آن می‌شود که سبب ریمنیرالیزاسیون می‌شود. یعنی بازگشت مواد معدنی به مینای دندان.

پوسیدگی (حفرات):

پوسیدگی دندان بیماری است که می‌تواند ساختار دندان را از بین ببرد. این بیماری سبب درد و عفونت می‌شود. امروزه پوسیدگی دندان به عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در جهان خصوصاً کشورهای جهان سوّم باقی مانده است.

پوسیدگی دندان ناشی از یک نوع مشخّصی اسید تولیدشده توسط باکتری‌ها است که به واسطه وجود کربوهیدرات مانند ساکاروز، فروکتوز و گلوکوز ایجاد می‌شود و بیش‌ترین آسیب را به دندان می‌رساند؛ بنابراین میزان اسید در دهان روی دندان تأثیر می‌گذارد؛ زیرا اجزای مینرال‌های ویژه‌ی دندان نسبت به pH پایین حساس‌اند. با توجه به میزان تخریب دندان، درمان‌های مختلفی برای ترمیم دندان به منظور شکل، عملکرد و زیبایی مناسب استفاده می‌شود. ولی هیچ روشی برای دوباره تولید شدن مقدار زیادی از نسج دندان وجود ندارد.

دندان، عضو مهمی از دستگاه گوارش و بیان به حساب می‌آید. در نتیجه، دانستن همه چیز درباره آناتومی دندان از تاج تا ریشه، نه تنها به درک بهتر ساختار و عملکرد آن‌ها کمک می‌کند، بلکه نقش حیاتی آن‌ها را در حفظ سلامت دهان و دندان روشن‌تر می‌سازد.

با شناخت دقیق‌تر هر بخش از دندان، می‌توانیم مراقبت بهتری از آن‌ها داشته باشیم و از بروز مشکلاتی نظیر پوسیدگی و بیماری‌های لثه جلوگیری کنیم. به همین دلیل، آگاهی از جزئیات آناتومی دندان برای هر فردی ضروری است تا بتواند با انتخاب‌های بهتری در زمینه بهداشت دهان، سلامت طولانی‌مدت دندان‌های خود را تضمین کند.

یک گام با یک ترمیم بی‌دردسر فاصله دارید!

برای مشاهده محصولات و کسب اصلاعات بیشتر از فروشگاه آنلاین ترایمدی بازدید نمایید.

فروشگاه آنلاین ترایمدی